Με φόντο τη συνεχιζόμενη κλιμάκωση της κρίσης λόγω των πολεμικών συγκρούσεων στη νοτιανατολική Ουκρανία, καθώς και τη μετάβαση του Κιέβου στο σύστημα προπληρωμής για το φυσικό αέριο που καταναλώνεται, η ρωσική Gazprom αποφάσισε να ακυρώσει το συμβόλαιο που είχε συναφθεί το 2010 με τον χειριστή του ουκρανικού συστήματος μεταφοράς φυσικού αερίου Ukrtransgaz.
Η συγκεκριμένη συμφωνία προέβλεπε ότι η ρωσική πλευρά είναι υποχρεωμένη να αποζημιώνει την ουκρανική Naftogaz σε περίπτωση που η Ουκρανία διοχέτευε ποσότητες αερίου από τα αποθέματά της προς τους ευρωπαίους καταναλωτές, για να καλύψει τις ημερήσιες ανάγκες των τελευταίων αν ανέβαιναν πολύ πάνω από το κανονικό.
Σύμφωνα με την Ukrtransgaz, το σχετικό συμβόλαιο με τη Gazprom export σταμάτησε να ισχύει από τις 23 Ιουνίου. Το συμβόλαιο, όπως αναφέρθηκε, επέτρεπε στη Gazprom να χρησιμοποιεί το ουκρανικό αέριο από τις αποθήκες της Δυτικής Ουκρανίας και με αυτό τον τρόπο να αντιμετωπίζει οποιαδήποτε έξαρση της ζήτησης. Να σημειωθεί πως το αέριο, από τα ρωσικά σύνορα διανύει την Ουκρανία 36 ώρες, και στην Ευρώπη φτάνει μόνο ύστερα από την πάροδο τριών ημερών.
Πρόβλημα το Χειμώνα;
Όπως αναφέρουν στην ουκρανική Naftogaz, η εταιρία κάθε χειμώνα χρησιμοποιούσε το αέριο από τις υπόγειες αποθήκες για να συμπληρώσει τις ποσότητες που απαιτούνταν τα διαστήματα της κορύφωσης των προμηθειών προς την Ευρώπη. Στο εξής, η χρήση αυτού του μηχανισμού θα είναι αδύνατη, κάτι που -όπως υποστηρίζουν στην εταιρία- μπορεί να οδηγήσει στη διακοπή των προμηθειών και σε κατηγορίες σε βάρος της Ουκρανίας για μη τήρηση των όρων της μεταφοράς.
Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία για τις μεταφορές φυσικού αερίου μέσω του αγωγού Βέλκε-Καπουσάνι (Σλοβακία – από εκεί περνούν οι βασικότερες ποσότητες από την Ουκρανία προς την Ευρώπη), το χειμώνα του 2013 οι ποσότητες στη διάρκεια διαδοχικών εικοσιτετραώρων μερικές φορές διέφεραν μεταξύ τους πάνω από 20%. Ωστόσο, οι διακυμάνσεις καλύπτονταν επιτυχώς από τις υπόγειες αποθήκες αερίου στην Ευρώπη.
Στην Gazprom export τονίζουν ότι το χειμώνα μπορούν να αντεπεξέλθουν στην αιχμή της ζήτησης, χρησιμοποιώντας αυτές τις ευρωπαϊκές αποθήκες. Μιλώντας στη RBTH, ο εκ των διευθυντών του πρακτορείου οικονομικών αναλύσεων Investcafe, Γκριγκόρι Μπιργκ, ανέφερε ότι υπήρχε μια λογική στη διακοπή του συμβολαίου, καθώς η Gazprom:
Πρώτον, θα υποχρεωνόταν να πληρώνει στην Ουκρανία το αέριο, το οποίο εκείνη χρησιμοποιεί κατά τις διακυμάνσεις της ζήτησης στην Ευρώπη. Δηλαδή, το αέριο, το οποίο η Ουκρανία δεν εξόφλησε στη Gazprom.
Δεύτερον, η Gazprom μπορεί να χρησιμοποιήσει για το σκοπό αυτό το αέριο από τις υπόγειες αποθήκες στην Ευρώπη. Για το λόγο αυτό είχε αυξηθεί εγκαίρως η ποσότητα αερίου σε αυτές.
Ο γεν. διευθυντής της East European Gas Analysis, Μιχαήλ Κορτσέμκιν, πρόσθεσε ότι τους καλοκαιρινούς μήνες η εξισορρόπηση των ημερήσιων προμηθειών δεν έχει κρίσιμο χαρακτήρα και ότι είναι σημαντικότερο να διατηρηθούν τα αποθέματα αερίου στις ουκρανικές υπόγειες αποθήκες για τη διασφάλιση της μεταφοράς τη χειμερινή περίοδο.
Εκχώρηση του συστήματος μεταφοράς αερίου
Η παραίτηση της Ρωσίας από τις ουκρανικές υπηρεσίες αποθήκευσης του αερίου για την Ευρώπη, μπορεί να φανεί πολύ λιγότερο σημαντική σε σύγκριση με την επιθυμία της Ουκρανίας να παραδώσει τον έλεγχο και μεγάλο τμήμα της ιδιοκτησίας του συστήματός της μεταφοράς φυσικού αερίου υπό τη διαχείριση της Ευρώπης και των ΗΠΑ. Η Ουκρανία σκοπεύει να συστήσει ένα νέο διαχειριστή του συστήματος μεταφοράς αερίου, το 49% του οποίου θα ανήκει σε επενδυτές από τις ΗΠΑ και την Ευρώπη. Αυτή η ιδέα που εξεταζόταν για πολύ καιρό μετατράπηκε σε νομοσχέδιο, το οποίο παρουσίασε την προηγούμενη εβδομάδα στην ουκρανική Βουλή ο πρωθυπουργός Αρσένι Γιατσενιούκ. Όπως δήλωσε, η Ουκρανία πρέπει να λάβει μια απόφαση για τον εκσυγχρονισμό και την από κοινού εκμετάλλευση του ουκρανικού συστήματος μεταφοράς φυσικού αερίου. Ωστόσο, όπως πιστεύουν στην ουκρανική Βουλή, το σχέδιο αυτό θα έχει νόημα μόνο αν σταματήσει εντελώς το πρόγραμμα κατασκευής του αγωγού South Stream (υποθαλάσσιος, στη Μαύρη Θάλασσα, Βουλγαρία, Σερβία, Αυστρία).
Ο Γκριγκόρι Μπιργκ επεσήμανε ότι η πιθανότητα δημιουργίας ενός φορέα του ουκρανικού συστήματος μεταφοράς φυσικού αερίου στο οποίο θα έχουν μερίδιο ξένοι, μεταξύ αυτών και Ευρωπαίοι, είναι αυτό που πραγματικά μπορεί να εμποδίσει την υλοποίηση του South Stream. Σύμφωνα με τον ίδιο, κάτι τέτοιο θα καθιστούσε πιο αδύναμο το επιχείρημα της Gazprom ότι η κατασκευή του αγωγού αυτού είναι αναγκαία προκειμένου να μειωθούν οι κίνδυνοι διακοπής της μεταφοράς αερίου που διέρχεται από τρίτες χώρες. Αν όμως η Gazprom δεν δώσει τη συγκατάθεσή της ή δεν φανεί διατεθειμένη να περνάει το φυσικό της αέριο από το έδαφος της Ουκρανίας, οποιεσδήποτε ξένες επενδύσεις για τον εκσυγχρονισμό του ουκρανικού συστήματος μεταφοράς αερίου, μπορεί να μην καταστούν κερδοφόρες. Ο Μιχαήλ Κορτσέμκιν, δεν πιστεύει ότι κάποιος θα θελήσει να επενδύσει στο ουκρανικό σύστημα μεταφοράς αερίου.
Εκτιμήσεις
Ο αναλυτής της MFX Broker, Σεργκέι Νεκράσοφ, πιστεύει ότι η πρόσβαση της Ευρώπης και των ΗΠΑ στο ουκρανικό σύστημα μεταφοράς αερίου θα μειώσει τους ενεργειακούς κινδύνους για την Ευρώπη, ενώ ταυτόχρονα ο South Stream θα κατασκευαστεί ακόμη και υπό συνθήκες μονοπωλίου από πλευράς Gazprom. Ο εκ των σημαντικότερων αναλυτών του ομίλου επενδυτικών εταιριών Wild Bear Capital, Βίκτορ Νεουστρόεφ, σημειώνει ότι λόγω των αμφιβολιών που υπάρχουν σήμερα για τη μεταφορά του αερίου μέσω του ουκρανικού εδάφους, οι προοπτικές του South Stream δείχνουν πολύ θετικές. Οι ειδικοί συμφωνούν στο ότι η εμφάνιση ενός ανεξάρτητου φορέα, μπορεί να αυξήσει την αξιοπιστία του ουκρανικού τράνζιτ. Παράλληλα, οι κίνδυνοι που συνδέονται με τη διέλευση του αερίου από το έδαφος της Ουκρανίας, δεν θα επιτρέψουν στην Ευρώπη να παραιτηθεί από εναλλακτικούς αγωγούς αερίου.
Προτείνοντας σε επενδυτές από τις ΗΠΑ και την Ευρώπη να επενδύσουν στο σύστημά της μεταφοράς φυσικού αερίου, η Ουκρανία χρησιμοποίησε την επιθυμία των Δυτικών εταίρων της να μειώσουν την εξάρτηση από τη Gazprom στην ενεργειακή αγορά της ΕΕ. Σε αυτό, ειδικότερα, βασίζονται οι πρόσφατες αξιώσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για πάγωμα του South Stream. Οι Βρυξέλλες διατύπωσαν απαιτήσεις, σύμφωνα με τις οποίες, αν η Ρωσία σκοπεύει να δημιουργήσει έναν νέο εξαγωγικό αγωγό, τότε θα πρέπει να επιτρέψει τη συμμετοχή σε αυτόν, όχι μόνο της Gazprom, αλλά και άλλων προμηθευτών. Δεν αποκλείεται ότι η πρόταση του Κιέβου θα ωθήσει τη Μόσχα σε αυτή τη συγκεκριμένη επιλογή, η οποία ακόμα κι αν δεν είναι απόλυτα συμφέρουσα, επιτρέπει μια συμβιβαστική λύση στη σημερινή πραγματικότητα.