H ανάγκη νέας προσέγγισης στο Κυπριακό

Ανδρέας Θεοφάνους* 

Αναμφίβολα το Κυπριακό βρίσκεται σε μια πολύ δύσκολη κατάσταση ενώ ταυτόχρονα στις διακοινοτικές συνομιλίες υπάρχουν σοβαρά προβλήματα. Οι πραγματικότητες διαλύουν τις προσδοκίες που είχαν καλλιεργηθεί τα τελευταία χρόνια για διάσπαση του αδιεξόδου και για θετικές εξελίξεις. 

Χωρίς αμφιβολία η ευθύνη για το αδιέξοδο οφείλεται στην αδιαλλαξία της τουρκικής πλευράς, η οποία προσγειώνει όσους αφελώς προέβλεπαν αλλαγή των επιδιώξεων της Άγκυρας στην Κύπρο και την ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Η ουσία είναι ότι η τουρκική πολιτική στην Κύπρο εξακολουθεί να παραπέμπει στον παραμερισμό της Κυπριακής Δημοκρατίας και στη δημιουργία ενός κρατικού μορφώματος το οποίο θα είναι υπό την κηδεμονία της Άγκυρας.  Τον ασφυκτικό εναγκαλισμό της Τουρκίας βιώνουν πλέον έντονα και οι Τουρκοκύπριοι. Επιπρόσθετα, η Άγκυρα αμφισβητεί την Κυπριακή Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη εκτοξεύοντας απειλές.

Στη σημερινή συγκυρία υπάρχει μια κλιμάκωση των τουρκικών απαιτήσεων.  Δεν είναι μόνο η επιμονή για παραμερισμό της Κυπριακής Δημοκρατίας, για τουρκικές εγγυήσεις και για εκ περιτροπής προεδρία.  Υπάρχει και η απαίτηση για τις τέσσερεις βασικές ελευθερίες για Τούρκους υπηκόους. Τα δεδομένα αυτά καθιστούν πολύ δύσκολη εάν όχι αδύνατη τη διάσπαση του αδιεξόδου τους επόμενους μήνες.  Μετά τις τελευταίες εξελίξεις και την κλιμάκωση των τουρκικών αιτημάτων, τις εκτιμήσεις αυτές συμμερίζονται και πρόσωπα τα οποία στήριξαν ποικιλοτρόπως την πολιτική αυτή.  Εν ολίγοις, άλλο μια λύση που να είναι το αποτέλεσμα ενός έντιμου συμβιβασμού και άλλο ένα πλαίσιο λύσης που να συνεπάγεται όρους παράδοσης και υποτέλειας. 

Επιπρόσθετα, η Τουρκία μετατρέπεται σε αυταρχική δεσποτεία με σοβαρά δημοκρατικά ελλείμματα, όπου απόλυτος κυρίαρχος είναι ο Πρόεδρος Ερντογάν.  Ως εκ τούτου, λαμβάνοντας υπ’ όψιν τις εξελίξεις μετά το δημοψήφισμα και τις προεδρικές εκλογές του 2019 στην Τουρκία, δεν αναμένεται ότι ο Ερντογάν θα προβεί σε τέτοιες παραχωρήσεις που να οδηγήσουν σε συμφωνία η οποία να εξασφαλίσει ένα θετικό αποτέλεσμα σε δημοψήφισμα.  Ταυτόχρονα το status quo, το οποίο κάθε άλλο παρά είναι στατικό, εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους.  Υπάρχει η ανάγκη για νέες προσεγγίσεις οι οποίες αφ’ ενός να διασφαλίζουν την ελεύθερη Κύπρο και αφ’ ετέρου να δημιουργούν προοπτικές λύσης στα πλαίσια ενός ενοποιητικού ομοσπονδιακού μοντέλου ακολουθώντας μια εξελικτική διαδικασία.

Στη σημερινή συγκυρία είναι απαραίτητο να επέλθει μια αποϊδεολογικοποίηση του Κυπριακού και να πρυτανεύσει ο πραγματισμός. Θα πρέπει να υπάρξουν πολιτικές κινήσεις οι οποίες θα οδηγούν στη σύζευξη ξένων συμφερόντων με τις επιδιώξεις της Κυπριακής Δημοκρατίας.  Μεταξύ άλλων, στα ενεργειακά ζητήματα είναι δυνατόν να προωθηθούν πολυμερείς συνεργασίες με τρόπο που να εξυπηρετηθούν και τα συμφέροντα της Κυπριακής Δημοκρατίας. Ακόμα και στην περίπτωση που Ισραήλ και Τουρκία καταλήξουν σε συμφωνία για δημιουργία αγωγού, η Κύπρος θα πρέπει να αξιολογήσει όλα τα συναφή δεδομένα, όχι για να εκφράσει την αντίθεση της αλλά για να επωφεληθεί και η ίδια.  Στα πλαίσια αυτά θα πρέπει να επιδιωχθεί η ομαλοποίηση των σχέσεων Κυπριακής Δημοκρατίας και Τουρκίας με τη συμβολή ξένων δυνάμεων.

Παράλληλα, είναι επίσης σημαντικό να προκριθεί και μια εξελικτική προσέγγιση για διευθέτηση του Κυπριακού καθώς είναι αδύνατο σε 24 ώρες να πάμε από μια κατάσταση πραγμάτων σε άλλη ακόμα και στην περίπτωση λύσης.  Και τούτο επειδή υπάρχουν ξεχωριστά αφηγήματα, παραστάσεις, αξιακά συστήματα καθώς και διαφορετικά πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά δεδομένα και συμφέροντα.  Ως εκ τούτου η εξελικτική προσέγγιση σε συνδυασμό με μια πολυδιάστατη εξωτερική και ενεργειακή πολιτική προβάλλει ως επιτακτική αναγκαιότητα.

* Ο Ανδρέας Θεοφάνους είναι Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας και Πρόεδρος του Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων του Πανεπιστημίου Λευκωσίας.